Thema - Nederlandse Montessori Vereniging

montessori MAGAZINE

Nummer 4 Jaargang 37

Thema: Een eeuw montessori in Nederland Gemeenten financieren montessori-vve ‘Zonder Mario Montessori was de montessoriopvoeding in Nederland op de klippen gelopen.’ Leerlingen Cosmicus Lyceum Amsterdam op zijn montessoriaans naar Rome

8443_POM1.indd 1

12-06-14 16:30

Schoolvaardigheidstoetsen: kies voor het andere leerlingvolgsysteem

en aand m e l l A f te jaar a t e h van n! neme

0 Compleet leerlingvolgsysteem voor groep 3 t/m 8 0 Nu ook goedgekeurd voor verantwoording van de Tussenopbrengsten 0 Het enige volwaardige alternatief in Nederland

Bestel een gratis informatiepakket op www.boomtestuitgevers.nl Krijgt u onze nieuwsbrief? Schrijf u in op de website!

1_1_stA4_fc_A.indd 1

[email protected] (020) 524 45 14

12-06-14 11:17

Inhoud 1

Van de redactie Bob Molier

2

Column

Van de redactie

De rijkdom van een eeuw montessorionderwijs Cor Hoffmans

Bob Molier Hoofdredacteur Montessori Magazine

3

Piazza Felix Rottenberg De eerste montessorischool startte in 1914 in Den Haag.

4

Brecht Willemse, pionier

En nu, een eeuw later, zijn er in Nederland meer dan 200

Bob Molier

montessori-instellingen voor kinderen tot en met de middelbare schoolleeftijd. Hoe verliep dat? In dit magazine vindt

6

Historische schets opleiding nul tot drie

u portretten en verhalen van Nederlanders die, al dan niet

Joke Werver, Erica Dirven

door Maria Montessori geïnspireerd, voor de verspreiding van montessoriopvoeding en –onderwijs in Nederland van

8

Kwaliteitsverbetering en materialen

betekenis waren.

Fred Kelpin Belangrijk voor het montessorionderwijs is ook de over9

Parel

heid, die ruimte geeft aan scholen met een eigen pedago-

Help mij het zelf te doen

gisch karakter. Zo bood de Lager onderwijswet van 1920 de

Roeland Omlo

mogelijkheid tot vrijstelling van een vast lesrooster. Het was een tegenslag dat vanaf 1956 kinderen in Nederland pas

11

VBS

vanaf hun vierde jaar naar school mogen, want montesso-

Simon Steen

riopvoeding begint al veel eerder. Maar we brengen vandaag ook goed nieuws: de bereidheid om vroeg- en voorschoolse

12

Uitbreiding montessoriondewijs

montessori-educatie te bekostigen neemt toe.

Fred Kelpin Terug naar 1914. Waant u zich eens in de Eerste Nederlandse 13

Parel

Montessori School in Den Haag. Dat kan met behulp van

Cosmicus naar Rome

de historische beelden in het fraaie filmpje van Leraar 24

Annelie Volgers

over montessorionderwijs*). Die worden afgewisseld met

1

beelden van nu en Marjan Schwegman , biografe van Maria 14

Bolkenstein, architect onderwijsvernieuwing

Montessori, geeft er een heldere uitleg bij. Zij vertelt onder

Paula Leideritz

meer dat Montessori haar onderwijs niet wilde veranderden, omdat zij hechtte aan de exclusiviteit van haar materiaal en

16

10 jaar Montessorischool Noordwijk

aan de toepassing van haar principes. Maar de tijden veran-

Annemieke Wijma

deren. Hoe zetten wij digitale leermiddelen montessoriaans in en hoe gaan we om met knellende overheidsregels?

19

Montessorischolen bezoeken met NMV-bril Bob Molier

Leraren zetten zich elke dag met ziel en zaligheid voor de kinderen in, soms twijfelend of zij nog wel montessoriaans

20

Gemeenten financieren vroeg- en voorschoolse

kunnen werken. Zij zijn gebaat bij goede handvatten om in

montessori-educatie

elke tijd en bij elke verandering vooraan te staan en modern

Petra Janssen

montessorionderwijs te geven. De NMV heeft de ambitie van het Montessori Kenniscentrum een ontmoetingsplaats

22

De Kwestie: Overheidsregels stimuleren goed onderwijs

te maken voor praktijk, kennis, opleiding en onderzoek. Daar

Egbert, Tessa, Els, San

is nu een vacature. Het Kenniscentrum zoekt een medewerker die wetenschappelijk onderzoek stimuleert en helpt

24

Column

antwoord te vinden op bovenstaande vragen.

Rubiks kubus Bas Moll 25

Colofon

Voorblad: Logo 25-jarig jubileum Eerste Nederlandse Montessori School (ENMS)

8443_37-4.indd 1

*) http://www.leraar24.nl/video/678

12-06-14 17:05

Column

D

e rijkdom van een eeuw montessorionderwijs Cor Hoffmans, voorzitter NMV

2

Wij vergeten het zo vaak. Wij zijn rijk.

leraren. De kinderen maken er kaarten

De kern is en blijft:

Rijk in Nederland en nog rijker in ons

om aan toeristen te verkopen. Daarmee

s oog voor de ontwikkeling van mensen

montessorionderwijs. Ik maakte de afge-

probeert de school extra voorzieningen

s ontwikkeling in en door de eigen

lopen weken een rondreis door Suriname

voor de kinderen te realiseren, zoals een

en bracht een halve dag door op een ba-

bezoek aan ‘de grote stad’ Paramaribo.

s leren van en met elkaar

sisschool in Galibi (800 inwoners) in het

Het onderwijs is traditioneel ingericht,

s werken aan zelfstandige ontplooiing

uiterste oosten van het land. Een plek

met oog voor de eigen cultuur en gebrui-

s opvoeding en leren in een hecht

waar reuze zeeschildpadden hun eieren

ken. De middelen zijn primitief, maar de

leggen. Een plek vlak bij Frans Guynana,

kinderen genieten. Dat konden wij zien.

Maria Montessori heeft daarvoor de

waar je kunt zien hoe het er aan toe ging

Honderd jaar montessorionderwijs is

basis gelegd. Wereldwijd brengen instel-

in het strafkamp waarover het boek en

aan de leraren in onze voormalige kolo-

lingen voor opvoeding en onderwijs

de film Papillon handelen. Het lijkt in de

nie grotendeels voorbij gegaan. En dat

dat in praktijk en verbinden er de naam

Sint Antoniusschool in Galibi een heel

terwijl het leren van dagelijkse gebruiken,

montessori aan. Dat zijn er nog veel te

klein beetje of je in Nederland bent. De

de omgeving, de cultuur en de natuur er

weinig. Maar ook buiten deze instel-

school kent ook 8 leerjaren en telt ruim

voor het oprapen liggen. Het Nederland-

lingen zijn overal tal van montessori-

100 leerlingen. Alleen zonder ‘combina-

se onderwijssysteem is deels gekopieerd,

praktijken zichtbaar: in de praktijk en in

tieklassen’. Aan de muur in één lokaal zie

zo kent het voortgezet onderwijs nog

wetgeving. Laten we dus maar trots zijn!

ik nog een schema van het Nederlandse

de ulo en de mulo. Rondkijkend in Suri-

Waar mensen in het onderwijs hart heb-

geldstelsel hangen met centen, dub-

name concludeer ik dat wij in Nederland

ben voor onderwijs en voor leerlingen

beltjes en kwartjes. De school ligt naast

rijk zijn en misschien ook een paar tikjes

en hun autonome ontwikkeling zijn zij

de Surinamerivier vlak bij een kerkje. De

verwend.

al een beetje montessoriaans. Laten

bevolking is van indiaanse herkomst. ’s

8443.indd 2

verband

wij onze rijkdom koesteren en blijven

Morgens zie je langs de oever van de

En toch……

rivier de kinderen met een rugzakje en

En toch. Of je nu in Nederland bent

hun uniformpje naar school lopen, spe-

met alle gewilde en ongewilde eisen

lend, pratend en onderzoekend struinen

en bureaucratie of je bent er buiten en

zij langs de waterkant: lerend dus! Oude

kijkt rond, eigenlijk zie je ook hetzelfde.

gewoonten en gebruiken blijven, al rukt

Namelijk: de ogen van kinderen die laten

ook hier de Westers-Europese cultuur op.

zien dat zij willen leren en zich met onze

Kinderen en het dorp hechten aan goed

hulp willen ontwikkelen. Daarin toont

onderwijs, ook al is hier alleen basison-

zich onze missie: mooi, goed, actueel,

derwijs. Voor het voortgezet onderwijs

onderzoekend en spannend onderwijs.

stappen de Surinaamse pubers de boot

Het gedachtengoed van Maria Montes-

in en varen zij stroomafwaarts over de

sori is nog steeds actueel, ook honderd

rivier naar onder andere Albina. Anderen

jaar na dato. Niet meer zoals toen, maar

verblijven in een internaat.

wel met dezelfde inspiratiebasis en

Ik sprak in de basisschool met enkele

overal ter wereld. Dat is mijn overtuiging.

Montessori Magazine

omgeving

uitdragen.

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

p

Rubriek

Piazza Felix Rottenberg PvdA-politicus en Independent Think Tanks Professional

Felix Rottenberg opende 24 april het nieuwe mavoschoolgebouw van het Montessori Lyceum Amsterdam (MLA) en bedankte Maria Montessori hartelijk. ‘Misschien wilt u weten dat ik als oud-leerling van het Montessori Lyceum, 1969-1975, deze hele schoolperiode als de meest stimulerende van mijn leven heb ervaren, tot op de dag van vandaag. Waarom? Je kreeg de ruimte. Maximale zelfstandigheid en eigen initiatief werden aangemoedigd. Dat is heftig, omdat jonge mensen op die leeftijd met van alles en nog wat bezig zijn. De wereld verkennen, muziek, literatuur, de liefde. Dus de keuzewerktijd van tenminste twee lesuren per dag was een walhalla, waarbij in de onderbouw restaurant Smith in de Beethovenstraat of de soos in het bijgebouwtje in de Albrecht Dürerstraat illegale leslokalen waren. In de bovenbouw in het noodgebouw in Buitenveldert waren restaurant Travellers Grill en de Dijk - restant van het opgespoten land - illegale werklokalen in de zomer. In 1972 bleef in de derde klas in eerste instantie 40 procent van de leerlingen zitten. De vrijheid was groot.

3

Ook toen - en nog steeds - was er dat permanente debat tussen leerlingen en docenten en tussen docenten onderling of keuzewerktijd wel van belang is. Gelukkig hoorde ik dat recent de leerlingen van het MLA opnieuw hebben geadviseerd om keuzewerktijd nooit en te nimmer af te schaffen. Waarvoor ik graag een applaus wil. Montessori is een mentaliteit, die bij de een direct, bij de ander na enige gewenning aansluit op je karakter, op je opbloeiende belangstelling voor maatschappelijke en culturele ontwikkelingen. Montessorionderwijs mobiliseert ontluikende talenten, cognitief en creatief, dat is zo essentieel. Ik heb hier leren analyseren, onderhandelen, organiseren, keuzes maken en prioriteiten stellen. De erfenis van de oude, ijzersterke montessorimavo’s uit de Looierstraat en West, zijn hier goed geïntegreerd. Deze mavo is bijzonder met vakken zoals Toekomst voor talent, met externe opdrachtgevers, dat vergeet je je hele leven niet meer. Deze mavo heeft ook een hele hoge score voor doorstroming naar de havo, 50 procent, de beste in Amsterdam. Landelijk is dat maar 20 procent. Ik hoop dat jullie, leerlingen en docenten, in dit gebouw gelukkig worden en fluitend naar school blijven gaan, omdat jullie elkaar stimuleren, waardoor leren en school boven dat dwangmatige uitstijgen en ordeproblemen eigenlijk nooit een kwestie zijn. Daarom moeten we de uitvindster van dit onderwijs, Maria Montessori, nog eens hartelijk bedanken. Laten we voor haar klappen, ze zal het horen, zittend onder een boom in de hemel.’

Montessori Magazine

8443.indd 3

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

Thema

Sjoerd Karsten foto: Marian Haringsma

4

B

Bob Molier

recht Willemse, een rode pionier van het montessorionderwijs

Onderwijzeres Brecht Willemse

kinderen van de volksschool werd veel

onderwijs. Willemse was in de oorlog

had niks aan haar steng klassikale

lelijker gedaan dan tegen die van de

invalster voor ‘diegenen die gemobili-

onderwijzersopleiding en ze zocht

zogenaamde middenklassescholen. En

seerd waren’. Na de oorlog kwam er in

een andere aanpak. Een lezing van

wat ik geleerd had in mijn opleiding

Amsterdam een montessoriopleiding,

Maria Montessori, nog voor de Eerste

kwam volstrekt niet van pas in mijn

ook voor lager onderwijs. Daarvoor

Wereldoorlog, opende haar ogen. Vele

werk.’ Daarom zocht Willemse na haar

meldde Willemse zich meteen aan,

jaren later, in 1982, sprak socioloog Sjoerd Karsten met haar. Hij wilde

opleiding naar een andere aanpak. Zij

toen zij las dat er in Amsterdam een

kreeg de lezing onder ogen die Maria

gemeenteschool kwam volgens de

uit eerste hand horen hoe het ´socialis-

Montessori in 1914 aan de Universiteit

montessorimethode. ‘Ik wilde in de

tische onderwijsdenken’ in Nederland

van Amsterdam had gegeven. ‘Door

volksschool gaan werken, want het

zich had ontwikkeld.

die lezing gingen mijn ogen open.’

montessorionderwijs had de naam nogal elitair te zijn. Wat ook wel zo

Willemse volgde voor de Eerste Wereldoorlog haar opleiding tot onderwijzeres in Hilversum. ‘Toen was er binnen de arbeidersbeweging geen duidelijke visie over pedagogiek en didactiek,’ vertelt Karsten, ‘wel had de sociaaldemocratische beweging een algemeen schoolideaal: opheffing van het onderwijsmonopolie van de bourgeoisie. Een Duitser, Heinrich Schulz, stelde algemeen toegankelijk onderwijs voor in de vorm van een eenheidsschool, maar dat leidde niet tot een uitwerking op schoolniveau. Dat werd anders bij de onderwijsvernieuwing

‘Tegenover kinderen van de volksschool werd veel lelijker gedaan dan tegen die van de zogenaamde middenklassescholen.’

was. Maar ik was vast overtuigd dat de methode ook verder ontwikkeld kon worden voor het volkskind. Je moest je oor te luisteren leggen en leren observeren. Het observeren van mensen leerden we in het Wilhelminagasthuis, dat van dieren in Artis.’ Willemse had

die Maria Montessori voorstelde en die uitging van zelfontwikkeling van kinderen.’

Aanvankelijk was er alleen montessorionderwijs voor kleuters. In de Eerste

Aan Karsten vertelde Willemse dat zij

Wereldoorlog verwaterde het contact

als onderwijzeres streng klassikaal was

tussen Montessori en de beweging in

opgeleid. Op haar stagescholen zag zij

Nederland. Wel werd in 1917 de NMV

dat sommige leerkrachten het kind als

opgericht en werden de eerste stap-

uitgangspunt van het onderwijs namen

pen gezet om montessoriopvoeding

en anderen de boekjes. ‘Tegenover

uit te breiden tot lager en middelbaar Pleitbezorgers montessorionderwijs Amsterdam 1923 met Polak,Wibaut, Montessori

Montessori Magazine

8443.indd 4

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

Proefklas Hasebroekstraat Amsterdam

kritiek op dat laatste, want dieren die

laten zien dat de montessorimethode

buiten hun natuurlijke milieu leven

ook met succes in de volksschool kan

vertonen niet hun normale gedrag.

worden toegepast.’

‘Die kritiek vond hij (opleider A.F.J. Portielje, BM) maar vreemd van zo’n

Willemse werkte nog tot 1940 in de

jong meisje. Ja, ik ben altijd kritisch

Hasebroekstraat, daarna werd zij tot

gebleven, zeker tegen al te gemak-

1941 docente bij de montessorioplei-

kelijke toepassing van de montessori-

ding in Utrecht. Na de oorlog werd zij

beginselen.’

lid van het bestuur van de NMV, tot 1948 en aansluitend bleef zij tot 1950

Na de Eerste Wereldoorlog groeide het

consulente voor de NMV. Zij bekleedde

aantal montessorischolen sterk. Vooral

vanaf 1919 een dozijn nevenfuncties.

in het westen van het land, voor de

Zij was bijvoorbeeld lid van het bestuur

betere kringen. Daarom was Willemse

van de Nederlandse Onderwijzersver-

zo verknocht aan de volksschool in de

eniging, lid van de redactie van het

Hasebroekstraat in de Amsterdamse

tijdschrift Montessori Opvoeding (van

Kinkerbuurt. Zij ging daar werken in

1936 tot 1952, met onderbrekingen),

1925. ‘Na schooltijd was het nog niet

bestuurslid van de Werkgemeenschap

afgelopen. In de eerste plaats was

Opvoeding en Onderwijs en (samen

er de nauwe samenwerking met de

met o.a. Kees Boeke) bestuurslid van

ouders. Anders worden de kinderen in

het Prins Bernhardfonds. Brecht Wil-

twee sferen grootgebracht. (…) Verder

lemse overleed, 86 jaar oud, in 1984 in

hadden wij contacten met anderen

Groet.

in het land. Iedere maand gingen we

5

Brecht Willemse Foto: Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (Amsterdam)

naar een andere stad om over elkaars ervaringen te praten. Het belangrijkste

Communist of humanist?

van de montessorimethode vind ik dat

Brecht Willemse, de dochter van een zeevaartkapitein, liep in 1903 als

de zelfstandigheid van de kinderen

zesjarig meisje aan de hand van haar moeder toen zij politie te paard met

door zelfopvoeding en gemeenschaps-

lange latten zag inslaan op spoorwegstakers. Deze ‘confrontatie met de

zin centraal staat. Sommigen leggen te

klassenstrijd’, zoals zij het later noemde, maakte diepe indruk op haar. Zij

veel de nadruk op het individualisme,

werd lid van de SDP, de latere communistische partij. Tijdens de Tweede

maar het individu bouwt zich op door

Wereldoorlog nam zij deel aan het verzet. In juli 1944 werd zij opgepakt en

in gemeenschap met andere kinderen

tot de bevrijding gevangen gehouden in Ravensbrück. Van 1946 tot 1948 was

te werken en te leren. We gaven ook

zij Tweede Kamerlid voor de CPN, de partij waaruit zij in 1958 geroyeerd is.

veel aandacht aan creativiteit van

Rijkelijk laat, want al in 1948 oordeelde een CPN-commissie dat het lidmaat-

kinderen, met muzieklessen bijvoor-

schap van de CPN niet te verenigen was met leidende functies binnen het

beeld. In ieder geval hebben we toen al

Humanistisch Verbond, die Willemse bekleedde.

923 sori

Montessori Magazine

8443_37-4.indd 5

nummer 4 | jaargang 37

12-06-14 17:05

Inhoud?

W

e start education far too late! Erica Dirven en Joke Werver1

De huidige vlucht van het aantal montessorikindcentra in Nederland roept de vraag op wanneer Montessori over jongere kinderen begon na te denken, dan de driejarigen die in haar Casa dei Bambini kwamen. En hoe kwam de opleiding voor leidsters voor kinderen van nul tot drie jaar tot stand? Een historische schets.

6

Volgens overlevering slaakte Montessori na de Tweede Wereldoorlog bij terugkeer uit India de kreet: ‘We start education far too late!’ Ze kwam in Italië terug met een heel andere kijk op haar eigen methode: ‘De mens zelf moet centraal staan in opvoeding en onderwijs, niet datgene wat geleerd moet worden. Omdat de geestelijke groei al begint bij de geboorte moet daarom ook het leren bij de geboorte beginnen, niet pas bij de universiteit’. Haar verblijf in India had haar het inzicht gegeven dat de belangrijkste groeiperiode in de eerste drie levensjaren valt. Tegenwoordig is dit inzicht algemeen geaccepteerd en door hersenonderzoek onderschreven. We lezen nu in de krant dat de driejarigen het onderwijs in moeten stromen en dat juist de jongste kinderen de hoogst opgeleide begeleiders nodig hebben, onder andere voor hun taalontwikkeling. Wanneer begon Maria Montessori na te denken over de jongste kinderen en hoe kwam de opleiding voor leidsters voor het jongste kind tot stand?

1 2

Joke Werver volgde de AMI-cursus in Denver en Erica Dirven in Londen. Zij hebben informatie uit deze cursussen verwerkt in dit artikel. In 1987 schreef Silvana Montanaro het boek Un essere umano. In 1991 gaf Nienhuis Montessori USA de Engelse vertaling uit: Understanding the Human Being, The importance of the First Three Years.

MontessoriOngestoord Magazineonderzoek: jongetje van één jaar pakt zand, voelt er aan en laat het vallen.

8443.indd 6

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

Thema

Assistant to infancy, AMI-cursus voor het jongste kind De AMI biedt de cursus Assistant to Infancy in verschillende vormen aan. De cursus in Denver beslaat bijvoorbeeld twee zomers met veel tussentijdse studie- en observatieopdrachten. Londen biedt de cursus in modulevorm aan, verspreid over anderhalf jaar. Wie aan de cursus wil deelnemen moet een universitaire achtergrond hebben of enorm veel ervaring op het gebied van het werken met jonge kinderen. De syllabus van de cursus omvat de volgende onderwerpen: s De theorie van de montessoripedagogie s Medische achtergrondinformatie over bijv. verloskunde, anatomie, neurobiologie, voeding en kinderziektes s De inrichting van de thuisomgeving voor de pasgeborene s De inrichting en werking van de kindergemeenschap (Nido en Infant community) Op de montessoriconferentie op woensdag 24 september in Noordwijk spreekt Judi Orion. Zij volgde zelf in 1981 in Rome de eerste door Silvana Montanaro geleide cursus. Orion is opleidster aan AMI opleidingscentra voor nul- tot driejarigen in Denver, Londen, Sydney. En in Tokio gaf zij leiding aan meerdere nul-zes opleidingen. Voor montessoricursussen in Nederland: zie http://www.koreingroep.nl/kenniscentrum/Paginas/montessori.aspx

In 1909 gaf Montessori haar eerste Casa dei

over de ‘totale voorbereide omgeving’: in de

(Assistant to Infancy) te volgen2.

Bambinicursus in Citta di Castello in Peru-

baarmoeder tijdens de zwangerschap, na

Het was nieuw in de cursus voor kinder-

gia. Een van de deelnemers was de filosofe

de geboorte in het ouderlijk huis en die van

leidsters dat de studenten aanwezig waren

Adele Costa Gnocchi (1883 - 1967). Costa

de speciaal ingericht crèche. Zij noemden

bij een geboorte. En zij observeerden het

Gnocchi startte haar eigen casa in Rome,

deze crèche nido (nest). De studenten

pasgeboren kind. De studenten leerden

op Palazzo Taverne. De twee vrouwen

waren universitair geschoolde vrouwen die

hieruit dat de hechtingsperiode van de

raakten bevriend en correspondeerden zelfs

‘assistenten van het jonge leven’ werden

eerste drie maanden heel belangrijk is. In

tijdens de Tweede Wereldoorlog. Montesso-

genoemd. Deze assistenten hielpen zwan-

1961 richtte Costa Gnocchi daarom ook het

ri verbleef toen in India in een theosofische

gere vrouwen tijdens de maanden voor de

geboortecentrum ‘Centro Nascita Montes-

gemeenschap, midden tussen gezinnen.

geboorte de omgeving voor het nieuwe kind

sori’ op. Dit instituut onderzocht wat nodig

Naar aanleiding van haar observaties daar

voor te bereiden. Ze fungeerden als kraam-

was rond zwangerschap, geboorte en het

van pasgeborenen, baby’s en dreumesen

hulp tijdens de geboorte en begeleidden de

pasgeboren kind en welke problemen zich

schreef ze haar standaardwerk ‘Aan de

jonge ouders en hun pasgeboren baby tot

konden voordoen. Helaas was de opleiding

basis van het leven’. Bij terugkomst in Italië

zeven maanden na de bevalling. Aan deze

van leidsters na zo’n tien jaar gedegra-

verzocht ze Costa Gnocchi ook jongere kin-

school was ook een voorlichtingscentrum

deerd van een universitaire tot een gewone

deren in haar school op te nemen met de

verbonden, waar aanstaande ouders voor

beroepsopleiding voor kraamverzorgsters.

gevleugelde uitspraak: ‘Wij beginnen veel te

de geboorte ontspanningsoefeningen

Montanaro bleef wel tot de jaren tachtig

laat met opvoeding en onderwijs!’

konden doen. En over de periode na de ge-

betrokken als docent bij deze opleiding.

7

boorte kregen zij cursussen over verzorging Costa Gnocchi richtte voor jonge kinderen

en opvoeding.

van één tot drie jaar op Palazzo Taverne een

tessori aan Montanaro om in Rome voor de

speciale voorbereide omgeving in, waar de

Vele gastdocenten gaven specialistische

AMI een eenjarige, op academische leest

kinderen werden geobserveerd. Er waren

lezingen tijdens deze cursussen. In 1955

geschoeide, cursus te starten voor montes-

geen baby’s want Montessori geloofde

vroeg Costa Gnocchi aan Silvana Montana-

sorileidster van nul- tot driejarigen. Uit deze

dat voor een baby het ouderlijk huis de

ro om lessen te verzorgen over kinderpsy-

cursus zijn de huidige AMI-opleidingen

beste voorbereide omgeving was. Door de

chiatrie, voeding en hygiëne (wij noemen

Assistant to infancy voortgekomen. Die zijn

observaties groeide bij Montessori en Costa

dat nu gezondheidsleer). De vrouwen

wereldwijd verspreid: Sydney, Vancouver,

Gnocchi de overtuiging dat er ook een

kenden elkaar omdat een dochtertje van

Praag, Naucalpan Edo de Mexico, Hangz-

opleiding voor leidsters voor het jongste

Montanaro een leerling van Costa Gnocchi

hou, Boekarest, St. Petersburg, Barcelona,

kind moest komen. Costa Gnocchi ontwik-

was. Montanaro raakte zo in de ban van het

Zurich, Londen, St. Paul, La Jolla, Portland,

kelde een opleiding die in 1947 in Rome van

werk van Montessori dat ze besloot om zelf

Denver en Nakornpathom in Thailand.

start ging. De kandidaat-leidsters leerden

ook de cursus Assistent van het jonge leven

Montessori Magazine

8443.indd 7

In 1980 vroeg Maria’s zoon Mario M. Mon-

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

M De kleinzoon van Maria Montessori

gaven geen uitvoering aan de kosmi-

nen opstellen. Uit de enquête bleek de

kwam in actie toen het montessorion-

sche opvoeding die zijn grootmoeder

behoefte om dat gezamenlijk te doen.

derwijs onder druk kwam te staan. De

en vader hadden ontwikkeld.

Daartoe werden landelijke werkgroepen

Wet op het kleuteronderwijs van 1956

Mario liet het er niet bij zitten. Om de

uit het montessorikleuter- en lager

vond hij al een aanslag op de kwaliteit

kwaliteit van de montessoriopvoeding

onderwijs ingesteld. Daarnaast spraken

van het montessorionderwijs omdat

en -onderwijs te verbeteren richtte hij

de scholen de behoefte uit voor nieuw

kinderen nu niet meer op hun derde,

de Stichting Montessori Centrum op.

eigentijds montessorimateriaal op

maar pas met vier jaar naar school

Dat was voor kwaliteitsbewaking en

gebieden waarvoor nog geen materiaal

mochten. Verschillende vormende

– verbetering van het montessorionder-

bestond. Nico van Ewijk had al de ‘die-

activiteiten konden daardoor niet meer

wijs van enorme betekenis. Zeker ook

renbak’ ontwikkeld en Nora Roozemond

tijdens de gevoelige periode worden

omdat Mario erin slaagde om aan het

ging nieuw taalmateriaal ontwikkelen

aangeboden. Mario liet opnieuw van

Algemeen Pedagogisch Studiecentrum

met een werkgroep Communicatie en

zich horen toen hij merkte dat zijn

(APS) een pedagogisch didactisch me-

expressie. De Toetscommissie van APS

jongste zoon op een montessorischool

dewerker benoemd te krijgen, speciaal

en NMV toetsten de eigenschappen

op een andere manier leerde schrijven

voor onderzoek, kwaliteitsbewaking en

van beide materialen en verleenden ze

en lezen dan zijn grootmoeder had

-verbetering van het montessorionder-

het predicaat montessorimateriaal. Ook

aanbevolen. Hij verklaarde bovendien

wijs. Op het ministerie van Onderwijs,

werd ‘materiaal voor Engels’ ontwikkeld,

dat er in Nederland geen montesso-

waar dit besluit werd genomen, kreeg

waarmee kinderen in de bovenbouw

rischolen stonden, want die scholen

Mario de bijnaam ‘generaal zonder

spelenderwijs Engels leerden.

Thema

ario Montessori junior, kwaliteitsverbetering en verdere ontwikkeling van materialen Fred Kelpin

Een belangrijke motor achter kwaliteitsverbetering van het montessorionderwijs in Nederland was Mario Montessori junior, kleinzoon van Maria. Zonder hem was de montessoriopvoeding in Nederland op de klippen gelopen. Een van de verdiensten van de ‘generaal zonder leger‘ was de aanstelling van een montessorimedewerker bij het Algemeen Pedagogisch Studiecentrum. Mario Montessori nam geen blad voor de mond, ook niet naar de montessorischolen zelf.

8

leger’ omdat hij zonder helpers en lobbyisten zijn zaak bepleitte. De montessorischolen werden weer echte montessorischolen, want zij namen implementatie van het kosmisch onderwijs krachtig ter hand. En ook vanuit het APS kwam een kwaliteitsimpuls. De eerste montessorimedewerker bij het APS was Eegje Schoo. Zij begon haar taak voortvarend. De scholen

‘Zonder Mario Montessori was de montessoriopvoeding in Nederland op de klippen gelopen.’

werden geënquêteerd, zij konden hun

Eegje Schoo

Montessori Magazine

8443.indd 8

verwachtingen naar het APS uitspreken.

Het ministerie van Onderwijs financier-

Voor de invoering van het basisonder-

de inmiddels projecten voor aanvan-

wijs moesten scholen raamleerplan-

kelijk lezen, observeren, kosmisch on-

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

Thema

derwijs en registreren van vorderingen. Deze projecten werden gezamenlijk uitgevoerd door traditionele vernieuwingsscholen: montessorischolen, vrijescholen, dalton- en jenaplanscholen. Eegje Schoo werd lid van de commissie die de projecten organiseerde. Toen zij stopte bij het APS volgde Carel Boerlijst haar op en na hem kwam Levina Schüller-de Lange. Zij zetten het werk van Schoo voort en voegden er nieuwe initiatieven aan toe. Zoals (vanaf 1991) de bestudering en invoering van geometrische materialen nadat Maria Montessori’s boek Psico Geometria in het Nederlands was vertaald (1988). Ook werd het computerprogramma Logo-geometrie ontwikkeld. De montessorimedewerkers bij het APS werden begeleid door een commissie met deskundigen uit de montessoriwereld en directie van het APS. Mario Montessori speelde in deze commissie jarenlang een belangrijke rol op de achtergrond. Eind jaren ’90 stopte de subsidie bij

9

het APS vanuit de overheid. Inmiddels voert de NMV regie bij kwaliteit en materiaalontwikkeling, samen met het Montessori Kenniscentrum. Mario Montessori Jr.

Parel Help mij het zelf te doen Masteropleidingen zijn hot. Gelukkig blijven zij niet altijd

volgens jou allemaal kunnen en doen?’ Na een paar inter-

hangen in de theorie. Wat er in de praktijk gebeurt en wat

views mocht Levi aanschuiven. Hij nam plaats naast zijn

kinderen bezighoudt is minstens zo belangrijk. Van kinderen

juf, schoof zijn stoel aan, legde zijn armen rustig op tafel

kunnen we veel leren. Vinden zij het net zo belangrijk om

en luisterde geconcentreerd naar haar vraag: ’Wat moet een

afspraken te maken als de leerkracht? Hoe helpen wij hen

goede juf volgens jou allemaal kunnen en doen?’ Waarop

zodat zij volop kunnen leren? Moeten we ze pas helpen als

Levi even nadacht en zei: ‘Zij moet lesjes geven, leren schrij-

zij daar om vragen?

ven, maar dat kan ik al een beetje.’ Levi’s juf wachtte even, herhaalde exact wat Levi had gezegd en vroeg door: ‘…en is

Om daar achter te komen ging een collega uit de onder-

er nog meer wat de juf moeten kunnen en doen?’ ‘Zij moet

bouw, die een masteropleiding ‘Het jonge kind’ volgt,

zelf werken en in de koffiekamer koffie drinken. Als ik iets

interviews afnemen bij haar leerlingen. Geen eenvoudige

zelf kan dan hoeft juf mij niet te helpen en als ik het niet kan

klus: probeer de vragen maar eens zo te stellen dat ze zelf

dan moet juf mij helpen.’

met antwoorden komen, je legt ze al snel de woorden in de mond. De lerares ging met een aantal kinderen van

Roeland Omlo

haar groep apart zitten en vroeg: ‘Wat moet een goede juf

Openbare Montessori Basisschool Zwolle

Montessori Magazine

8443.indd 9

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

Laat nierpatiënten als Willem overleven. Steun ons. Word collectant. Collecteweek 14 t/m 20 september 2014.

8443_p.indd 1

12-06-14 11:28

H H

Thema

oe de VBS heeft bijgedragen aan de groei van het montessorionderwijs

Simon Steen, algemeen directeur VBS

1

Het montessorionderwijs is voor mij

Weert en Zwolle verrezen grootschalige

bestuur over aan de ouders en hief de

een van de meest tot de verbeelding

nieuwe woonwijken.

stichting zichzelf op. De speciale band

sprekende vormen van vernieuwings-

Daarbij was er ook aandacht voor de

van de VBS met het montessorionder-

onderwijs in Nederland. Het is in veel

stichting van scholen. De gemeente be-

wijs is gebleven. 55 montessoribasis-

andere landen vooral bereikbaar voor

sliste zelf over opening van openbare

scholen en 4 scholen voor voortgezet

kinderen van welgestelde ouders,

scholen en het nam voor katholieke

montessorionderwijs zijn aangesloten

maar in Nederland is montessorion-

en christelijke scholen contact op met

bij de VBS. Daarnaast zijn het amb-

derwijs voor kinderen uit alle lagen

confessionele schoolbesturen in aan-

telijk secretariaat van de NMV en van

van de bevolking toegankelijk. Want

grenzende wijken. Het algemeen bij-

het Netwerk Samenwerkingsverband

in Nederland kunnen particulieren

zonder onderwijs dreigde buiten beeld

Onderwijsvernieuwingsorganisaties

een bijzondere school oprichten, met

te raken omdat er vaak ter plaatse geen

SOVO (waarin de NMV een actieve rol

recht op dezelfde bekostiging als de

gesprekspartner was. En bewoners

vervult) ondergebracht bij de VBS. Het

openbare school. Van dat recht heeft

waren er nog niet tijdens de plan-

montessorionderwijs biedt ook in de

de VBS gebruik gemaakt. Gevolg: meer

ning van de wijken, dus die konden

21ste eeuw een inspirerend kader voor

montessorischolen.

nog niet voor hun rechten opkomen.

eigentijdse brede vorming. De VBS zet

Vanaf 1970 groeide door heel Ne-

Tegelijk toonden door heel Nederland

zich er nog steeds met volle overtui-

derland het aantal nieuwbouwwijken

ouders een groeiende belangstelling

ging voor in.

fors. Een Vinex-locatie zoals Almere

voor bijzondere scholen op algemene

was bedoeld om de drukke Randstad

grondslag. Zij herkenden zich sterk in

te ontlasten. Maar ook in andere

het uitgangspunt van de gelijkwaardig-

delen van het land zoals in Alkmaar,

heid van levensbeschouwingen met

Helmond, Hoorn, Hellevoetsluis,

respect voor de overtuiging van de

Oosterhout, Roosendaal, Veenendaal,

ander, dat zo kenmerkend is voor de algemeen bijzondere school.

VBS en vernieuwingsonderwijs

Om hun belangen te behartigen richtte

De besturenorganisatie VBS (Verenigde Bijzondere Scho-

de VBS eind jaren ‘70 een ontwikke-

len, opgericht in 1921) zet zich vanuit Den Haag in voor

lingsmaatschappij op voor algemeen

algemeen bijzonder onderwijs, met nadruk op het vernieu-

bijzonder onderwijs: de Stichting

wingsonderwijs. Bij de politiek, het ministerie van OCW en

bijzondere scholen voor Onderwijs op

de inspectie van het onderwijs vraagt de VBS voortdurend

Algemene Grondslag. Deze StOAG

aandacht voor de eigenheid van het onderwijs en voor de

diende in verschillende nieuwbouw-

mogelijkheid voor scholen om zelf hun onderwijs te kun-

wijken aanvragen in voor algemeen

nen inrichten (zie recent voorbeeld op pagina 14: memo

bijzondere scholen. Gelijktijdig

VBS). Bij de VBS zijn in totaal 454 scholen aangesloten.

organiseerde de VBS in buurthuizen in de aangrenzende wijken voorlichtings-

cepten zoals montessori- en jenaplan-

Bestuursvormen bij het onderwijs

onderwijs.

Openbaar onderwijs gemeente bestuurt zelf of heeft

Onder de vlag van de StOAG zijn 25

schoolbestuur ondergebracht in een stichting

algemeen bijzondere scholen gesticht,

Bijzonder onderwijs onderscheidt algemeen bijzonder

waarvan er 20 op uitdrukkelijke wens

onderwijs (VBS) en vele religieuze besturen (christelijk,

van de ouders een montessorischool

katholiek, islamitisch, joods, hindoestaans)

avonden voor toekomstige bewoners, met aandacht voor vernieuwingscon-

werden. Later droeg de StOAG het

Montessori Magazine

8443.indd 11

Simon Steen

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

U Thema

itbreiding montessoriopleiding en – onderwijs naar Zuid-, Oosten Noord-Nederland

Fred Kelpin vertelt zijn verhaal over de uitbreiding van montessorionderwijs en –opleiding over ‘uithoeken van het land’.

12

jaren, ook in het onderwijs. De cursus in Eindhoven was (net als in Groningen, Drenthe en Twente) een verzamelplaats voor werklozen die probeerden om met de montessoriopleiding hun kansen op de arbeidsmarkt te vergroten. In Maas-

‘In 1980 waren er onder de Moerdijk twee

tricht kwam een van de studenten die

montessorischolen, een in Maastricht en

stage bij me liep naar mij toe. Hij vroeg

een in Tilburg, beide katholiek. Er kwamen

mij wat hij het best kon doen om op een

meer montessorischolen in Zuid-Neder-

montessorischool te kunnen werken.

land dankzij een montessoricursus die in

Omdat er slecht werk te vinden was,

Eindhoven werd opgezet. En dankzij het

adviseerde ik hem een montessorischool

raamleerplan dat voor montessorischolen

te stichten op een plaats waar er nog geen

werd ontwikkeld door de pedagogisch

was. Dat heeft hij gedaan in Groningen in

medewerker van het APS in het kader van

de nieuwbouwwijk Beijum.

de invoering van het basisonderwijs in 1985. Ik werkte daar aan mee.

Fred Kelpin

andere docent werd Rien Brederode. Hij Op de Eekhorst in Assen was een

was voorzitter van de NMV en hoofd

soortelijke opleiding begonnen als in

van de Delftse Montessorischool. Ook

Het raamleerplan bleek ook een hele

Eindhoven. Een van de docenten daar

in Twente - een derde uithoek van het

steun voor scholen die zich tot mon-

werd Miep van Schaik, met wie ik eerder

land - kwam een cursus en ontstonden

tessorischool wilden ombouwen. Zo

de cursus in Eindhoven had gestart. Een

scholen. Het was een mooie tijd.’

wilde de ‘Maatschappij tot Nut van het Algemeen’ (Nut) in Eindhoven twee algemeen bijzondere Nutsscholen omvormen tot Nutsmontessorischolen. Daarom startte het Nut een montessoriavondcursus aan de neutraal bijzondere pabo in Eindhoven. Het werd één cursus voor zowel kleuter- als voor lager onderwijs, vanwege de aanstaande invoering van het basisonderwijs, dat was nieuw. Samen met Miep van Schaik startte ik de avondopleiding, die later ook uitgebreid werd met een dagopleiding. In veel plaatsen in Brabant en in een paar plaatsen in Limburg kwamen montessorischolen, zoals in Venlo, Roermond, Helmond, Den Bosch, Breda en Bergen op Zoom. Maar de werkgelegenheid was beroerd in het begin van de tachtiger

Montessori Magazine

8443.indd 12

Fred Kelpin (1939) s Na zijn opleiding tot montessorileerkracht in Amsterdam werkte Fred Kelpin ruim 40 jaar als leerkracht en directeur aan montessorischolen in Amsterdam en Maastricht. In 2000 ging hij met pensioen s Na zijn studie pedagogiek in Amsterdam en Sittard werd hij montessoriopleider in Amsterdam en later in Eindhoven. s Rond 1980 werkte Kelpin hiernaast ook parttime voor de Montessorigroep van het APS en was hij voorzitter van de commissie die raamleerplannen opstelde op het gebied van taal en rekenen voor het montessorionderwijs. s Kelpin was ruim 25 jaar lid van het dagelijks bestuur van de AMI, tot 2006. Hij was de liaison tussen het APS en de NMV op het gebied van montessorimateriaal. Hij coördineerde de Materials Committee van de AMI, die gedetailleerde werktekeningen maakte van al het montessorimateriaal voor geautoriseerde fabrikanten in Nederland (Nienhuis), Italië en Japan. s Tijdens de Montessoriconferentie op 24 september verzorgt Fred Kelpin een montessorirondleiding in Noordwijk. s Op zijn website stelt Kelpin veel informatie beschikbaar over montessoriopvoeding (http://www.kelpin.nl/fred/).

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

Rubriek

Parel Leerlingen van Cosmicus op zijn montessoriaans naar Rome Parel Annelie Volgers Een reis naar Rome voor een middelbare school, is dat een nieuwswaardig item? Wel als die reis montessoriaans is opgezet. Om te beginnen mochten de leerlingen uit de vierde klas zelf een bestemming in Europa uitkiezen. Na goed nadenken en in overleg met elkaar werd dat Rome. Maar dan… hoe gaat het reisprogramma er uitzien? Wederom in overleg (met lichte sturing vanuit de begeleiders, dat dan weer wel !) kwam er een programma vol cultuur uit de oudheid en nu: van de Vaticaanse musea tot aan een ijsje bij ‘Fassi’, de oudste ijssalon van Rome.

13

Bijzonder is dat de leerlingen Rome deels zelf konden ontdekken aan de hand van opdrachten. Geen standaardopdrachten waarbij je met een blad vol vragen door het museum loopt en na afloop de vragen hebt beantwoord, maar amper weet wat je gezien hebt.

respect voor mezelf. Zelfrespect is er

ons: Rome… we kome(n) terug. Er zijn

Nee, het zijn opdrachten die tot naden-

tegenwoordig niet veel meer, mensen

voldoende muntjes in de Trevifontein

ken stemmen. De leerlingen kunnen

beseffen niet hoeveel waard ze eigen-

gegooid om dat te garanderen!

zelf opdrachten kiezen. Elk reisverslag

lijk zijn. Zou jij je oog willen ruilen voor

wordt hierdoor extra uniek, omdat elke

een miljoen? Dacht het ook niet. Ik zou

leerling de vrijheid heeft de uitwerking

later herinnerd willen worden als een

zelf in te vullen.

heel klein voorbeeld voor anderen.’ En van zulke pareltjes zijn nog veel meer

De opdrachten varieerden van: ‘Maak

voorbeelden te geven.

een foto op het Sint Pietersplein waar

Om de reis niet alleen in de oudheid te

je zelf op staat en waarbij de vier zui-

laten plaatsvinden, koos het Cosmicus

lenrijen nog maar één enkele zuilenrij

een modern medium om ouders, do-

lijken’ tot ‘Wat is voor jou belangrijk

centen en andere geïnteresseerden op

in je leven? Hoe zou jij later herinnerd

de hoogte te houden: Twitteraccount

willen worden? Denk hierover na en

@CMLRome. De wifi-verbindingen

schrijf erover in je reisverslag.’ Deze

waren niet van dien aard dat we veel

laatste opdracht werd op het Forum

tweets konden versturen, maar de

Romanum gevraagd, naar aanleiding

tweets die verschenen op onze website

Annelie Volgers

van een verhaal over Marcus Curtius.

werden goed gelezen (https://twitter.

Stafmedewerker PR/Kwaliteit en

Een leerling antwoordde: ‘Familie is

com/CMLRome ). We zijn benieuwd of

docente bij Cosmicus

voor mij heel belangrijk, maar ook

leerlingen hiermee een traditie hebben

Montessori Lyceum, Amsterdam

respect. Respect voor anderen en

neergezet, maar in elk geval geldt voor

Montessori Magazine

8443.indd 13

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

T Thema

T

hose were the days…… Paula Leideritz

dalton- en montessorischolen. Vooral

gedebatteerd? Volgens de Onderwijs-

Onderwijsman die pleit voor eigen eindexamen montessorilycea

raad is er te weinig visie op wat het

Bolkenstein was een onderwijsman pur

klas binnen en de kinderen bleven rus-

onderwijs de leerling moet bijbrengen.

sang. Hij was een stapelaar van diplo-

tig aan het werk. Zelfs toen de juffrouw

Aanwezig potentieel van de leerling

ma’s (kweekschool, hoofdaktes, staats-

een kwartiertje naar buiten liep, bleven

blijft onbenut. Scholen hebben onvol-

examen gymnasium, kandidaats Ne-

de kinderen werken.

doende ruimte om eigen accenten te

derlandse letteren en geschiedenis) en

leggen of te vernieuwen. De eigen-

ontwikkelde zich van onderwijzer, hoofd

Bolkenstein heeft dan ook in al zijn on-

waarde van de leerlingen die niet goed

van een uloschool tot leraar Nederland-

derwijsfuncties, ook in die van Minister

presteren op basisvaardigheden staat

se en geschiedenis en directeur van de

van Onderwijs, alles in het werk gesteld

onder druk. Dit armzalige beeld wordt

vijfde gemeentelijke hbs in Amsterdam.

om de mogelijkheid te verruimen om

nog eens versterkt door het onlangs

Vanaf 1917 werkte hij bij de onderwijs-

een eigen school te stichten.

door de Vereniging van Bijzondere

inspectie om in 1937 het prestigieuze

Naast een algemeen leerplan voor alle

Scholen uitgevoerde onderzoek naar de

ambt van inspecteur van het gymnasiaal

scholen, moet er ook een bijzonder leer-

belemmeringen van wet- en regelgeving

en middelbaar onderwijs te bekleden.

plan komen waarmee confessioneel- en

voor onderwijs-

Hij was redacteur van verschillende

algemeen bijzondere scholen hun eigen

vernieuwingscon-

onderwijstijdschriften en weekbladen en

accenten kunnen leggen. En in een

cepten.

schreef talrijke brochures en columns.

artikel naar aanleiding van de stichting

Hoe anders

Op de vele onderwijsvernieuwingscon-

van het Montessori Lyceum Amsterdam

waren de

gressen uit de twintiger jaren van de

in 1930 schreef hij: “Het Montessori Ly-

denkbeelden en

vorige eeuw maakte Bolkenstein deel uit

ceum is dan ook volkomen bereid, aan

daden van Gerrit

van de kring van onderwijsvernieuwers,

het einde van de zesjarige cursus, onder

waaronder Kees Boeke.

een nauwkeurig en deskundig toezicht

Waar is de tijd dat er volop en eigenzinnig over onderwijsvernieuwing werd

14

Bolkenstein, oud-inspecteur van het middelbaar onderwijs en het vhmo

enorme indruk op hem. Hij kwam de

der Regeering, te toonen, op welk

van 1916-1937 en ook oud-minister van

Bolkenstein was een sympathieke man,

niveau van kunnen en kennen het zijn

Onderwijs, Kunsten en Wetenschap

zachtaardig, innemend, gezagheb-

leerlingen gebracht heeft. Het meent

van 1939-1945. In die functie wilde hij af-

bend en vriendelijk. Overigens is er

echter, dat dat dit niet kan geschieden

wijking van de normale wettelijke regels

weinig gelijkenis met zijn kleinkind Frits

op de gewone ‘staatsexamens’, die

mogelijk maken zodat vernieuwing in

Bolkenstein die veel polariserender is.

bovendien een voorbereiding eischen,

het onderwijs ruim baan kon krijgen

Gemeen hebben zij de passie voor het

waardoor de school gedurenden een be-

en niet onmiddellijk de subsidie werd

debat, maar de politieke richting komt

langrijk deel van haar leertijd van eigen

ingehouden. Ook streefde hij naar een

niet overeen. Gerrit Bolkenstein was lid

beginselen moet afwijken.

vorm van het onderwijs waarbij indivi-

van de Vrijzinnig Democratische Bond

duele ontwikkeling en karaktervorming

(VDB) die na de oorlog met de SDAP

Daarom vragen de Montessori-lycea in

centraal zouden komen te staan.

opging in een nieuwe partij, de PvdA.

de eerste plaats een eigen schooleind-

Binnen de VDB die sterke banden had

examen; dit is voor hen een levensvoor-

Casper Kirkels, historicus, schreef een

met het openbaar onderwijs, nam hij

waarde. Een Regeering, die den eindelijk

alleraardigst boek waarin hij de debat-

een excentrische positie in door op te

algemeen vrijgekomen roep om ‘on-

ten over onderwijsvernieuwing in de

komen voor het bijzonder onderwijs.

derwijsvernieuwing’ in zijn oorzaken

eerste helft van de twintigste eeuw over

Als onderwijsinspecteur zag hij de

verstaat, kan niet anders handelen, dan

het voetlicht brengt.

diversiteit van scholen, van openbare,

aan die vraag van de Montessori-lycea

katholieke, christelijke, maar ook van

tegemoet te komen” .

Montessori Magazine

8443.indd 14

een lagere montessorischool maakte

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

T Thema

Weigert, teekent niet!!!

de totale persoonlijkheid van de

Op 68 jarige leeftijd werd de onderwijs-

mens. Er moet niet alleen perspec-

klas moet mogelijk worden.

vakman Bolkenstein in 1939 benoemd

tief voor begaafden zijn, maar ook

Bolkenstein zette zich af tegen de

tot minister van Onderwijs. Het groot-

voor ‘niet-begaafden moeten er

heersende idee van het onderwijzen

ste deel van dit ministerschap speelde

mogelijkheden komen die hun krach-

van zoveel mogelijk intellectualistische

zich vanwege de oorlog af in London.

ten versterken in de voor hen juist zo

kennis die een leerling later nodig heeft

Via radio Oranje riep hij scholen op zich

zware levensstrijd’.

voor studie of leven. Onderwijs moet

s Onderwijs per vak in plaats van per

te verzetten ‘tegen de geestelijke krach-

s Meer ruimte voor individualisering,

ten van het nationaal socialisme die het

zelfstandigheid en zelf werken. ‘Het

verstandelijke vermogens leert te gebrui-

kind bedreigen’. Hij maakte diepe indruk

klassikale eenheidsstelsel is het erg-

ken en dat zijn werklust opwekt. Daarom

op studenten met zijn toespraak om de

ste wat er is en zal geen halve eeuw

wilde hij af van het systeem van een

loyaliteitsverklaring niet te tekenen. Hij

meer bestaan’.

groot aantal onsamenhangende en tot

stimuleerde ‘gewone’ burgers eenvou-

s Concentratie (beperking van het

dig materiaal - dagboeken, brieven,

aantal schooltypen en het aantal

toespraken etc. - te verzamelen, opdat na

schoolvakken).

zo ingericht worden dat de leerling zijn

oppervlakkigheid leidende leervakken. De nadruk op de intellectuele ontwikkeling

de oorlog een zo volledig beeld van deze

s Verdieping en inzicht in plaats van

van leerlingen gaat ten koste van de ver-

tijd geschreven kon worden. Anne Frank

oppervlakkigheid en veel feiten.

dere vorming van de leerling. Bolkenstein

inspireerde hij met deze radiorede haar

s De brugklas moet er komen met

wilde daarom een beperking van het aan-

dagboeken te herschrijven voor eventu-

docenten die meerdere vakken ge-

tal vakken en binnen die vakken alleen de

ele publicatie na de oorlog.

ven. ‘In deze klas die het gemengde

hoofdlijnen. Er moest ook meer samen-

karakter van lager en middelbaar

hang in de vakken bestaan en daarom was

Hij maakte studiereizen in Engeland en

onderwijs zou moeten krijgen, zou

hij een groot voorstander van thematisch

bezocht vijfentwintig onderwijsinstel-

uitgemaakt worden of de leerling

onderwijs en vakkenintegratie.

lingen in Amerika. Het inspireerde hem

voor voortgezet onderwijs geschikt

om nog meer aandacht te vragen in het

is. Het toelatingsonderzoek aan het

Hierdoor ontstaat ook ruimte voor de es-

Nederlandse onderwijs voor karaktervor-

eind van de lagere school is hiervoor

thetische, lichamelijke en morele ontwikke-

niet geschikt’.

ling van leerlingen. Want in het onderwijs

ming en persoonlijke ontwikkeling. Het

s Er moet een wettelijke basis komen

gaat het over de vorming van de complete

curriculum op de Nederlandse scholen

voor avondlycea: ‘Dit is van grote

mens, van mensen met een goed karakter.

moest volgens hem doorbroken worden

sociale betekenis voor hen die op

met meer ruimte voor een vrije pakket-

de gewonen schoolleeftijd niet in de

Gerrit Bolkenstein ontving in 1950 een

keuze en ruimte voor facultatieve vakken.

gelegenheid waren voorbereidend

eredoctoraat van de Gemeentelijke

hoger onderwijs te volgen, maar die

Universiteit van Amsterdam, gelijktijdig

Na de oorlog werd hij superadviseur

op latere leeftijd daarvoor lust en

met een geestverwant van hem, Maria

van onderwijsminster De Leeuw. Hij

aanleg toonen’.

Montessori.

rigide en de door de staat gecontroleerde

15

ontwierp het Schema Onderwijsinrich-

ting dat samen met zijn vernieuwingsideeën over onderwijs via de onderwijsministers Rutte (1948-1952) en Cals

(1952-1963) uiteindelijk geleid heeft tot de invoering van de Mammoetwet.

Zijn ideeën

In 1939 hield Bolkenstein als kersverse minister een redevoering in Utrecht

waarin hij uiteen zette waar hij zich voor

zou inzetten. Het was een bundeling van zijn ideeën die hij de afgelopen jaren in

tientallen artikelen al had verkondigd en die vernieuwend waren voor die tijd: s Vrijheid van onderwijs en meer

ruimte voor onderwijsexperimenten.

s Reorganisatie van het onderwijsstel-

sel: niet de concurrentiestrijd tussen allerlei schoolsoorten met andere

onderwijstypes, maar een algemene

Gerrit Bolkenstein en Maria Montessori ontvangen eredoctoraat op Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam, 1950. Foto: AHF/Ben van Meerendonk, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (Amsterdam)

volksverheffing en ontplooiing van

Montessori Magazine

8443_37-4.indd 15

nummer 4 | jaargang 37

12-06-14 17:06

J

Inhoud?

ubilerende Montessorischool Noordwijk toont gezicht tijdens Montessoriconferentie

Yvonne de Kousemaeker

16

Annemieke Wijma Montessorischool Noordwijk bestaat 10

Koos je bewust voor montessorionder-

In 2005 behaalde de onderbouwleerkracht

jaar. Tijdens de Montessoriconferentie

wijs of kwam het toevallig op je pad?

haar montessoridiploma en startten de

op 24 september werken leerlingen

‘Tijdens een stage maakte ik toevallig ken-

andere leerkrachten met hun montessori-

van de school in de ‘glazen klas’ op de

nis met montessorionderwijs en ik was er

omscholing. In hetzelfde jaar kwam ik als

boulevard en vertonen oud-leerlingen

direct door gegrepen. De positieve manier

directeur en verhuisde de school met de

delen uit de musical Mysterie Montes-

waarop montessorileerkrachten met kin-

50 leerlingen van Noordwijk aan Zee naar

sori, die zij op maandag 14 juli in zijn

deren omgaan spreekt mij aan. Vanaf toen

een noodgebouw in Noordwijk Binnen.

geheel uitvoeren. Directeur Yvonne de

werd het een bewuste keuze. Typerend voor

Het leerlingenaantal trok in de loop van

Kousemaeker vertelt over de start en

het montessorionderwijs zijn observeren,

de tijd goed bij. In 2006 begonnen we met

de ontwikkelingen die de school heeft

goed contact leggen met het kind en je

montessorionderwijs in de middenbouw

meegemaakt en over haar motivatie om

vervolgens de vraag stellen: “Wat heeft dit

en in een deel van de bovenbouw. Alleen

in het montessorionderwijs te werken.

kind nodig?” Ik ervaar dat die positieve

groep 8 was nog regulier. In 2008 werd in

aandacht effect heeft. Wij krijgen van ver-

de hele bovenbouw montessorionderwijs

We vieren dit jaar 100 jaar montessori-

schillende middelbare scholen te horen dat

gegeven. De erkenning van de NMV kwam

onderwijs in Nederland. Wat zegt jou dit? ‘Montessorionderwijs geeft kinderen het

onze oud-leerlingen sociale kinderen zijn,

in 2009. Dit jaar juni krijgen we weer een

die kunnen plannen en waarmee je goed

visitatie. We zitten nu twee jaar in dit mooie

gereedschap op hun weg naar een eigen

een gesprek kunt voeren.’

nieuwe gebouw en ons leerlingenaantal is

plaats in de maatschappij en dat werkt!

uitgegroeid tot 164.’

Ik vind het prachtig dat het enthousias-

Montessorischool Noordwijk viert

me over montessorionderwijs nog steeds

haar 10-jarig bestaan. Hoe is de school

Waarom ging je de uitdaging aan om

leeft. Maria Montessori zei dat we ‘via

een montessorischool in oprichting te

het kind naar een nieuwe wereld’ komen

gestart? ‘Bij de katholieke Sophia Stichting nam

en daar geloof ik echt in. Tegelijk blijft het

het leerlingenaantal af. Daarop besloot

leiden? ‘Na 13 jaar Hengelo wilde ik weer terug

onderwijs veranderen en wij leerkrachten

het bestuur in 2004 om basisschool de

naar het westen en naar de zee. Ik kom uit

moeten mee in die verandering. Het vak

Zeevlam om te vormen tot montessori-

Wassenaar en ben blij dat ik weer terug ben

blijft boeiend.’

school, te beginnen met de onderbouw.

in de omgeving waar ik ben opgegroeid.

1 De volledige uitvoering met de titel ‘Mysterie Montessori’ is op 14 juli om 16.00 in theater De Muze in Noordwijk. Bel 072-3646266 voor kaarten of kijk via de QR-code voor meer informatie.

Montessori Magazine

8443.indd 16

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

Vereniging

Na 32 jaar verschillende functies binnen het montessorionderwijs te hebben vervuld was het een leuke uitdaging om in Noordwijk een nieuwe montessorischool te starten. Met mijn kennis en ervaring kon ik het team enthousiast maken voor het montessorionderwijs en ook steeds meer ouders weten de weg naar het montessorionderwijs te vinden.‘ Hoe verliep de omvorming van regulier - naar montessorionderwijs? ‘Het was geen gemakkelijke weg. Ik moest als enige montessoriaan aan teamleden en ouders uitleggen hoe het montessorionderwijs werkt. Zij waren gewend aan klassikaal

Opening Montessorischool Noordwijk in 2012

onderwijs. De omvorming ging in kleine stapjes. Langzaam breidde het kleine team

zou ik graag zien uitgroeien naar acht en

vind dit nummer (Yvonne houdt editie 37-3

zich uit, dat was een voordeel. Samen

dan willen we het leerlingaantal graag stabi-

omhoog) echt een goed nummer met een

bouwden we de school op en met elkaar

liseren. Ik ga over vier jaar met pensioen.

mooie foto voorop.’

ontwikkelden we een gezamenlijke visie

Daarom denk ik met mijn team alvast na

over montessorionderwijs. Een omslag

over de toekomst. Hoe zien de leraren het

Wat kunnen montessorischolen van

naar montessoriaans werken kwam tot

montessorionderwijs over vijf jaar? We

elkaar leren?

stand toen twee doorgewinterde montes-

moeten mee met de veranderingen in het

‘Montessorischolen kunnen ervaringen

sorileidsters hier kwamen werken en het

onderwijs. De grondprincipes van mon-

uitwisselen op gemeenschappelijke studie-

team de montessoricursus ging volgen. We

tessorionderwijs blijven overeind, maar

dagen. Bijvoorbeeld over wat een nieuwe

zijn ook geschoold in het mkvs. Het team

de manier waarop we ze toepassen kan

leerkracht moet kunnen, voordat die zelf-

neemt ouders mee in de veranderingen op

veranderen. Willen we in de toekomst mis-

standig een montessorigroep kan draaien.

ouderavonden, met een goede schoolgids,

schien twee leerjaren in één groep in plaats

En we kunnen als gehele montessorigroep

uitgebreide verslagen en in de ouderge-

van drie? Hoe gaan we om met nakijken en

meer naar buiten treden om montessorion-

sprekken.’

administreren van het werk van kinderen,

derwijs nog bekender te maken.’

17

hoeveel tijd besteden we daar aan en wat Hoe was het om midden in de Bollen-

levert het op? Welke montessorimaterialen

Wat wens je het montessorionderwijs

streek, waar niet veel montessorischo-

blijven we gebruiken en welke niet?’

de komende 100 jaar toe?

len zijn, er één te starten? ‘Dat begon niet soepel. De Bollenstreek is

Ben je actief in de NMV? Hoe kijk je

onderwijs de sociale vaardigheden van

best behoudend en ik heb hard tegen het

tegen de vereniging aan? En heb je nog

kinderen blijven stimuleren en bijsturen.

aloude imago moeten vechten dat montes-

Het blijft hard nodig dat kinderen leren

sorionderwijs ‘vrijheid blijheid’ is en meer

vragen aan de NMV? ‘Ik ben zelf niet actief binnen de NMV. Van

niet. Gelukkig gaat dat nu beter, maar nog

mij mag de NMV wel verjongen, ik zie veel

zij elkaar helpen. De vredesopvoeding die

moet ik het beeld bijstellen van ouders die

dezelfde namen. De vereniging was lang

Maria Montessori voor ogen had komt niet

voor het eerst komen kijken.’

totaal niet zichtbaar, maar dat begint te veranderen. Dat vind ik ook van Montes-

vanzelf.‘

Waarover ben je tevreden en wat valt er

sori Magazine. Ik merk dat het blad zich

nog te wensen?

al aanpast, maar de aanpassing aan de

‘Ik ben vooral tevreden met mijn hard wer-

moderne tijd kan nog beter. Aan de orde

kende en bevlogen leerkrachten! Daarnaast

moet bijvoorbeeld komen hoe we in de

ben ik trots op de ouderbetrokkenheid.

toekomst op montessorischolen omgaan

De school bestaat nu uit zes groepen, dat

met ICT. Ik zie al wat nieuwe namen en ik

‘Ik hoop dat we binnen het montessori-

rekening te houden met anderen en dat

Kaartverkoop Mysterie Montessori: De Muze, Noordwijk

Yvonne de Kousemaeker (61) is directeur van Montessorischool Noordwijk. Zij volgde de Pedagogische Academie (Rotterdam), een middenmanagementopleiding en is inmiddels NSA schoolleider. Zij was leerkracht in midden- en bovenbouwen, intern begeleider, adjunct– en interim directeur, opleider en praktijkbegeleider montessoriopleiding. Zij werkte bij Montessorischool Delft en bij Montessorischool ‘t Heem in Hengelo.

Montessori Magazine

8443.indd 17

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

N Marktnieuws

atuuronderwijs cruciaal voor ontwikkeling kind

Het lijkt zo logisch dat kinderen de

achter hun computer of zijn bezig met

Natuur heeft kinderen nodig

wereld verkennen. En dat die verken-

hun mobiele telefoon. Het gevolg is dat

Natuur heeft een positief effect op de

ning ook in de natuur plaatsvindt. Maar

steeds minder kinderen eerstehands

ontwikkeling van kinderen. Opmerkelijk

actief zijn in een groene omgeving is niet

natuurervaringen opdoen. Te meer daar

is dat het omgekeerde eveneens geldt.

meer vanzelfsprekend: of dat nu struinen

ook het natuuronderwijs voornamelijk in

Op jonge leeftijd opgedane natuur-

door de natuur is of vogels voeren in de

het klaslokaal plaatsvindt. Omdat ieder

contacten blijken ook betekenisvol te

winter. Steeds vaker missen kinderen

kind de kans moet hebben om regelma-

zijn voor de beslissingen die een kind

natuurervaringen en dat is een slechte

tig natuurervaringen op te doen hebben

later als volwassenen neemt en heeft

ontwikkeling. Ongeveer 30 à 40 jaar gele-

Stichting Veldwerk Nederland, Stichting

dus effect op de kwaliteit van natuur en

den speelde nog 50% van de kinderen in

in2nature en Stichting Paasheuvelgroep

milieu op langere termijn. De noodzaak

de natuur, maar tegenwoordig is dat nog

de handen ineen geslagen voor het

om onze samenleving duurzaam in te

slechts 10%. De tijd die kinderen in de

Project NME Makelaar, met als doel

richten is evident. Dat vraagt om burgers

natuur doorbrengen neemt nog steeds

kinderen tijdens schoolkampen meer in

die bereid en in staat zijn om mede vorm

af. In plaats daarvan kijken kinderen

aanraking te brengen met de natuur.

te geven aan een circulaire economie. Burgers die het kringloop denken als

veel meer naar de televisie, zitten zij

Kinderen hebben natuur nodig

vanzelfsprekend ervaren. Dit betekent

Eerstehands natuurervaringen helpen

schapscompetenties nodig zijn als kri-

om onderwerpen voor kinderen leven-

tisch denken, samenwerken, creativiteit

diger, interessanter en tastbaarder te

en onderzoeken. Aan de basis hiervan

maken. Deze ervaringen bevorderen niet

staat verbondenheid met natuur: niet als

alleen natuurkennis, maar ook creativi-

decoratieve waarde, maar als vertrekpunt

teit, onafhankelijk denken, verbanden

van ons bestaan. Eerstehands natuurer-

leggen en taalontwikkeling. Of het nu

varingen bevorderen de verbondenheid

gaat om motorisch of cognitief functio-

met de natuur, nu en later.

ook dat er andere beroeps- en burger-

neren, directe natuurervaringen versterken het onderwijs en de opvoeding. De

Lees het volledige rapport “Ieder kind

gevolgen van te weinig natuurervaringen

naar buiten” op:

zijn groot. Dit kan zich uiten in minder

www.veldwerknederland.nl

emotioneel welbevinden, verminderde

Bekijk de natuuractiviteiten op:

concentratie, slechtere motorische

www.nme-makelaar.nl

ontwikkeling en minder binding met

Bekijk de schoolkamp locaties op:

de natuur. Zaken die voor een kind van

www.groepsgebouw.nl

groot belang zijn om zich te ontwikkelen tot verantwoordelijke burger.

Groepsverblijven

Lees het volledige rapport “Ieder kind naar buiten” op: www.veldwerknederland.nl Bekijk de natuuractiviteiten op: www.nme-makelaar.nl Bekijk de schoolkamp locaties op: www.groepsgebouw.nl

Montessori Magazine

BC.indd 1

nummer 4 | jaargang 37

12-06-14 16:52

S

Vereniging

cholen bezoeken met de NMV-bril op

Bob Molier

Je visiteert meerdere scholen over

Dit jaar ben ik verrast door de Eerste

langere tijd. Zie je trends?

Westlandse Montessorischool te Mon-

‘De laatste tijd valt mij op dat steeds

ster. Die school scoorde op bijna alle

meer scholen aan bewijsvoering doen.

onderdelen uitstekend. Ik noem drie

Leerlingen spreken met de leraar af wat

inhoudelijk sterke punten. De school

zij gaan doen en wat zij daarbij gaan ge-

heeft het montessorikindvolgsysteem

bruiken. Ik zie ze gemotiveerd werken.

(mkvs) geheel ingevoerd en tot ieders

En als het werk klaar is zeggen ze tegen

tevredenheid. Elke dag na schooltijd

de leraar: ‘Ik ga nu bewijzen dat ik het

werken de leerkrachten drie kwartier

kan.’ Dat bewijs kan variëren van een

lang het mkvs bij. Die tijd is vrijge-

‘Ik steek er altijd wat van op om in ander-

dictee tot een ingewikkelde opdracht,

roosterd. Er zijn dan geen afspraken.

mans keuken te kijken, elke school heeft

zoals een brief aan een garagebedrijf

Cruciaal bij het mkvs is dat de leraar

juweeltjes. Maar visiteren doe ik vooral

waarin een kind beargumenteert

aangeeft wat hij zelf doet als hij ontwik-

met de NMV-bril op. Ik besef dat ik nooit

waarom hij vindt dat een auto te duur

kelingen bij de kinderen ziet. Eigenlijk

helemaal objectief ben, maar de kijkwij-

is. Dan combineert het kind taal met

is het een leerkrachtvolgsysteem en dat

zer dwingt mij om zo objectief mogelijk te kijken.’ Dat zegt Dick Beijer. Hij is,

rekenen en argumenteren. Ik vind de

moet je maar durven. Tweede punt: de

bewijsvoering een geweldige ontwik-

bewijsvoering: elke leerling heeft een

naast lid sectiebestuur Basisonderwijs

keling. Wij kernvisiteurs onderzoeken

portfolio, het montessorikinddossier.

en bestuur van de NMV ook een van de

hoe we deze ontwikkelingen vanuit de

En ten derde spreekt elke leerkracht

vijf kernvisiteurs. Beijer gaat zijn zevende

NMV kunnen steunen, bijvoorbeeld

met oudere kinderen door wat het de

jaar in als visiteur.

door de kijkwijzer daar op aan te pas-

komende maanden wil leren.

sen. Verder hebben wij geprobeerd een

Het team werkt, onder leiding van de

Wat merk je als je een montessori-

manier te vinden om de pedagogiek en

bezielende directeur, heel hard maar

school binnenkomt?

de didactiek in kaart te brengen, dus het

lijkt geen werkdruk te kennen omdat

‘Rust en een gemoedelijke manier

handelen van de leerkracht. Maar dat is

het werk zoveel plezier oplevert. Veel

waarop kinderen en volwassenen met

op een dag niet te doen. Dan loop je het

montessorianen zijn al in Monster

elkaar omgaan. De kinderen treden mij

risico om te snel, mede op basis van

gaan kijken. Ik adviseer: doe dat ook.

met een open houding tegemoet, zonder

incidenten, een oordeel te vellen.’

Het team is open en gastvrij. En vrijge-

Eerste Westlandse Montessorischool

brutaal te zijn. Ze vinden het heel nor-

19

vig: zij hebben veel energie gestoken in

maal dat er iemand binnenkomt. Soms

Wat maakt een school een goede mon-

de ontwikkeling van het onderwijs en

vragen kinderen, die mij nog helemaal

tessorischool?

ze stellen de resultaten voor iedereen

niet kennen, of ik ze even wil helpen. Het

‘Objectief gezien is dat: een school die

ter beschikking.’

voelt anders op een klassikale school.’

aan alle criteria van de visitatie voldoet.

Visitaties De NMV wil de kwaliteit van montessorischolen in Nederland bewaken en bevorderen door het verlenen van een kwaliteitskeurmerk voor goed montessorionderwijs. Elke door de NMV erkende montessorischool die erkenning wil behouden krijgt eens in de vijf jaar een visitatie. Een groep van vijf kernvisiteurs regelt dat. Daarnaast zijn er dertig vaste visiteurs, de zogenoemde ‘tweede’ visiteur. En alle scholen die een visitatie krijgen leveren dat jaar zelf één visiteur voor één visitatie. Dit is de groep ‘derde’ visiteurs. De kernvisiteurs organiseren elk jaar in september een scholingsdag voor de tweede visiteurs. Daar wordt ook de planning gemaakt. In een visitatiecommissie zitten drie mensen: een kerngroeplid, een vaste visiteur en een derde visiteur. Na het scholenbezoek spreken zij hun bevindingen door met het team. Het conceptrapport met een advies voor al dan niet erkenning gaat binnen drie weken naar de school, die kan nog reageren, en dan naar de commissie Toelating en erkenning. Het sectiebestuur Basisonderwijs van de NMV besluit of zij het advies over de erkenning overneemt. Per jaar worden dertig tot veertig scholen gevisiteerd. Ongeveer de helft krijgt een hervisitatie. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren als één leraar nog niet begonnen is met de montessoriopleiding, maar vaker gaat het om essentiële punten zoals de vrije werkkeuze of de registratie. De school die een hervisitatie krijgt, heeft twee (en soms drie) jaar de tijd om de niet goed gescoorde onderdelen aan te pakken.

Montessori Magazine

8443.indd 19

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

G

emeenten financieren montessoriaanse vroeg- en voorschoolse educatie Petra Janssen voorzitter sectie Het jonge kind van de NMV en projectleider montessori bij Korein

Er lijkt een kogel door de kerk: verschil-

20

lende gemeenten, schoolbesturen en directies van kinderopvang- en welzijnsorganisaties financieren montessoriaanse vroeg- en voorschoolse programma’s. Tot voor kort was dat alleen het geval bij een beperkt aantal vroeg- en voorschoolse programma’s, zoals Puk en Ko, Caleidoscoop en Startblokken. Die zijn erkend door de overheid. Maar er gaan nu geluiden op om deze programma’s los te laten. En Korein, samenwerkingspartner van de NMV, heeft een opleidingstraject ontwikkeld dat aansluit bij de vve-indicatoren én recht doet aan het montessoriconcept. De sectie Het jonge kind van de NMV is de afgelopen jaren vaak benaderd met de vraag of er een montessoriaanse vroeg- en voorschoolse methode bestaat. En ons antwoord is: inhoudelijk ís de montessoriaanse pedagogiek vroeg- en voorschoolse educatie. Dat idee lijkt nu breder door te dringen. Hopelijk komt daarmee een eind aan moeilijke situaties waarin montessorileidsters in peutergroepen moeten werken. Bizarre situaties Want montessorileidsters hebben het Foto Mondomijn, fotograaf Miranda Smeets

Montessori Magazine

8443.indd 20

moeilijk. Oorzaak: de montessorimetho-

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

Vereniging

de is weliswaar als onderwijskundig concept erkend door de overheid, maar niet als voorschoolconcept. Dat betekende dat noch trainingsprogramma’s nog de voorschool zelf gefinancierd werden. Een op zijn zachtst gezegd vreemde situatie. En om toch geld binnen te krijgen ontstonden veel variaties in de montessoriaanse voorscholen: s Zelfstandige peutergroepen (in Stichtingsvorm) die volgens het montessoriconcept werken en middels de ouderbijdrage de eigen groep financieren s Peutergroepen die deel zijn van een welzijnsorganisatie en die volgens het montessoriconcept werken s Peutergroepen die deel zijn van een welzijnsorganisatie en die het montessoriconcept combineren met een erkend vve-programma

Foto Mondomijn, fotograaf Miranda Smeets

s Peutergroepen die werken met een erkend vve-programma en geen montessoriconcept aanbieden maar wel deel zijn van een montessoriba-

Inmiddels gaan er in toenemende mate

wikkeld, sluit aan bij de vve-indicatoren én

sisschool

geluiden op dat de huidige programma’s

doet recht aan het montessoriconcept. De

De variaties leidden soms tot bizarre situ-

moeten worden los gelaten. Onderwijsin-

kracht van de opleiding zit in de verbinding

aties. Op sommige peutergroepen zijn de

specteur Dré van Dongen houdt warme

en het opleiden/coachen van medewerkers

montessorimaterialen wel aanwezig maar

pleidooien om tot integratie te komen

op de eigen locatie, bijvoorbeeld in Amster-

achter gesloten deuren of in gesloten

van ontwikkelingsgericht te werken voor

dam, Rotterdam, Eindhoven en Delfsha-

kasten, dus voor kinderen niet toeganke-

alle kinderen in een basisvoorziening.

ven. Om tot een sluitend aanbod te komen

lijk. De montessorimaterialen zijn volgens

Het ontwikkelingsgerichte werken dient

binnen de voor-en vroegschool is de cursus

rooster een half uur per dag beschikbaar,

aan te sluiten bij de pedagogische en

voor medewerkers van peutergroepen en

maar alleen via de medewerker die ze

didactische visie van de basisschool.

van onderbouwen. Gemeenten en welzijns-

voor de kinderen pakt. In andere peuter-

Voor montessoripeutergroepen liggen

instellingen financieren montessoripeuter-

groepen is de situatie precies omgekeerd:

hier kansen om het montessoriconcept

groepen en vve-montessoriopleidingen. In

de montessorimaterialen zijn de hele

te realiseren én te voldoen aan de vve-

dag beschikbaar, maar niet van 10.00

indicatoren. Deze indicatoren behelzen:

Rotterdam betaalt een schoolbestuur mee. De medewerkers zijn enthousiast over de

uur tot 11.00 uur want dan wordt gewerkt

s Een beredeneerd aanbod voor de ont-

kwaliteitsimpuls. Met name de oefe-

met een educatief programma zoals

wikkelgebieden: taal, senso- motoriek

ningen uit het dagelijks leven in de rijke

Startblokken. In veel peutergroepen is in

en cognitieve ontwikkeling

speel-leeromgeving lijken langzaam weer

zowel de voorbereide omgeving als in de

s Een doorlopend kindvolgsysteem

een centrale plek te krijgen. Want montes-

houding van de medewerker het montes-

s Een doorgaande pedagogische en

sorianen die met peuters en kleuters

soriconcept losgelaten onder druk van de

didactische lijn met het primair

werken, kunnen in plaats van program-

wet- en regelging voor vve, al dan niet in

onderwijs

magericht eindelijk weer ontwikkelingsge-

combinatie met regelgeving voor kinderopvang of peuterspeelwerk. Daar voelen

s Oudercommunicatie en ouderbetrokkenheid

richt kijken naar hun aanbod in de klas/ groep en de ontwikkeling van de kinderen

medewerkers, die opgeleid zijn in de

En het mooie is: dat alles ligt impliciet

volgen. Zo wordt montessori-vve een

montessoripedagogiek, een bijna onmo-

en expliciet geborgen in de montessori-

excellent concept om aan te sluiten bij het

gelijke druk om hun werk uit te voeren. Zij

materialen en in de oefeningen uit het

montessoribasisonderwijs.

willen recht doen aan het montessoricon-

dagelijks leven. Met het pedagogische

cept, maar worden gedwongen volgens

montessoriconcept ontstaat een integra-

een programma te werken dat haaks staat

le aanpak, gericht op de ontwikkeling van

op de vrije keuze van kinderen in een rijke

het jonge kind in al zijn/haar facetten en

montessori speel-leer omgeving.

niet in kleine afzonderlijke delen.

Montessoriconcept koppelen aan vve-

Rijke speel-leeromgeving Het opleidingstraject dat Korein heeft ont-

indicatoren

Montessori Magazine

8443_37-4.indd 21

21

Opleidingen Korein

nummer 4 | jaargang 37

12-06-14 17:06

k Rubriek

Els Wasmann-Peters

22

De Kwestie: Overheidsregels stimuleren goed onderwijs Overheidsregels worden doorgaans niet als stimulans, maar eerder als barrière ervaren. Zij worden top-down ingevoerd en pas daarna, zo zei een onderwijsadviseur laatst tegen mij, wordt bekeken wat nodig is om de regels uit te voeren. Ik geef twee recente voorbeelden. Scholen moeten verplicht een lesprogramma tegen pesten gebruiken, ook tegen pesten op internet. Zij moeten een anti-pestcoördinator aanstellen en actief in de gaten houden of er op school wordt gepest. Dat stellen staatssecretaris Sander Dekker van Onderwijs en Kinderombudsman Marc Dullaert. Ik vraag mij af: Hoe kunnen scholen actief in de gaten houden of controleren of kinderen gepest worden? Wordt een school aangeklaagd als er toch gepest wordt? En waarom mogen scholen niet zelf kiezen hoe zij het pesten aanpakken? Tweede voorbeeld: de rekentoets die alle scholieren in het voortgezet onderwijs sinds dit jaar verplicht moeten maken, is te moeilijk. De vragen zijn lang en bestaan uit veel tekst, stelt de commissie-Bosker, die op verzoek van het ministerie van Onderwijs de rekentoets tegen het licht hield. Voor mij is het duidelijk dat er over de gevolgen van regels niet goed wordt nagedacht. Het is een teken aan de wand dat zoveel mensen zeggen: geef de leraar zijn vak terug! Geef de scholen ruimte en vooral rust om regels door te voeren en aan te passen aan de pedagogische visie van de school. Dat moet het uitgangspunt zijn in plaats van de standaardisatie van de inhoud van het onderwijs en standaardisatie van het leerproces. Je kunt niet alleen maar de nadruk leggen op de toetsopbrengsten. Het kind is geen product, waar je een handelingsplan op kan zetten. Het leerproces is voor ieder kind anders. De leraar moet het vertrouwen krijgen en de ruimte om zijn vak uit te oefenen. De leraar vraagt zich vooral af: hoe kan ik de kinderen optimaal begeleiden? Wat heeft dat kind nu nodig en wat in de toekomst? De leraar schept een klimaat waarin kinderen willen ontdekken, gemotiveerd zijn én zich veilig voelen. Op de leraar komt al meer dan genoeg af. Het ontbreekt de overheid aan lange termijnvisie. De toekomst van de kinderen zal er anders uit zien, laten wij ons daarop focussen door ieders talent te ontwikkelen en benutten.

Dagelijks zijn we in onze scholen bezig met het kind: ‘de bouwer van de mens’. Afhankelijk van het gebruikte materiaal of te volgen voorschriften helpen wij dit gebouw vorm te geven. Daarbij zijn functionaliteit, kwaliteit, creativiteit en ruimte van belang. Helaas beknot de overheid die ruimte, waaruit blijkt dat zij onze kleine bouwers en hun begeleiders nauwelijks vertrouwt. Terwijl Maria Montessori zei ‘Om te kijken of een plant groeit gaan we hem toch niet uit de grond trekken om te zien of zijn wortels er goed uitzien’, vertrouwt de overheid niet wat er onder de oppervlakte gebeurt. En toch verwacht de samenleving dat onze leerlingen als stevige, aantrekkelijke en functionele individuen gaan fungeren.

Tessa Wessels

Montessori Magazine

8443.indd 22

Natuurlijk moet de overheid randvoorwaarden stellen en instellingen aanspreken die geen goed onderwijs bieden. Een belangrijke voorwaarde voor kwalitatief goed onderwijs is voor mij een uitstekende opleiding van de begeleiders/leerkrachten. Want opvoeders en leraren vormen in onze samenleving de allerbelangrijkste beroepsgroep en zo moeten we het ook waarderen. Daarbij moeten de professionals de ruimte krijgen om goed onderwijs in praktijk te brengen. Ook kinderen zie ik als professionals. Overheid, stimuleer goed onderwijs. Geef ruimte voor gevarieerd onderwijs. Laat de begeleider naar het kind, de bouwer, kijken en beoordelen of er sturing nodig is of niet. Vertrouw de begeleiders van de bouwers en geef ze de ruimte om beter te maken wat niet goed is. Wat kunnen we een rijke samenleving worden als u de professionals meer vertrouwt en meer vrijheid geeft.

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

Rubriek

Als ik met leerkrachten over regels praat dan komt er vaak eerst veel kritiek naar voren. Enigszins voorspelbaar en ook vaak niet onterecht. ‘Wat draagt de standaardisering van het onderwijs nou bij aan beter onderwijs’ en ‘we worden steeds vaker afgerekend op onze resultaten’. Maar ja, ondertussen kunnen we wel stellen dat, voor wat het waard is, het onderwijs in Nederland gewoon goed is. Er zijn weinig zwakke scholen volgens de inspectienormen, de doorstroom naar het voortgezet onderwijs loopt goed en er is een continue ontwikkeling van ons onderwijs aan de kinderen. En toch ben ik het met de stelling niet eens, maar wel om een andere reden.

Egbert de Jong

Als we de volgende stap willen zetten naar nog beter onderwijs in Nederland dan moet er lucht komen in het onderwijs. Lucht om na te denken, te evalueren, na te scholen, ideeën vorm te geven en om het onderwijs vóór te zijn. Ik vind ons onderwijs nu te veel reactief en te weinig mensen in het onderwijs denken na over wat goed is voor kinderen, Nederland en de wereld. Om die kans te krijgen moeten we twee maatregelen durven nemen. 1 Minder onderwijstijd. Beetje rare redenering misschien, maar we geven te veel onderwijs op school. Ik zou er ook meteen 140 uur afhalen op jaarbasis. Laten we naar 800 uur gaan. Dan staan we nog steeds hoog in de ranglijstjes wat onderwijstijd betreft en we geven nog steeds meer onderwijs dan in Finland. 140 uur geeft 25 dagen tijd in een jaar om ons onderwijs structureel te evalueren, te ontwikkelen, na te scholen en plannen te maken. Dan zetten we stappen. 2 En dat financieren wij door het afschaffen van het bijzonder onderwijs, waar we aan vast blijven houden op emotionele grond en dat ons veel, zeer veel geld kost. Denk maar eens aan al die kleine scholen. Een gemeente met minder dan 100 leerlingen waar wel twee scholen moeten staan omdat er een geloofsovertuiging bij hoort. Al die bestuurskantoren met hun ambtelijk medewerkers, bovenschools managers, besturenorganisaties en noem maar op. Leuk als je het geld hebt, maar niet noodzakelijk en naar mijn idee ook niet wenselijk.

23

En dan…. loslaten de regels en de vrijheid aan het onderwijs.

Ik vind regels niet echt montessoriaans. Mijn school, het Montessori Lyceum Flevoland, afficheert zich met de term regelluw: liever 5 procent die zwijnt dan 95 procent die wegkwijnt.... In onze leerruimtes hebben wij eigenlijk maar één regel en zelfs dat is eigenlijk een richtlijn: je bent aan het werk! Jas aan, snoepen, pet op, muziek aan? Prima, als je maar aan het leren bent.

San Helfferich

Hoewel, je kan ook overdrijven met weinig regels. Een deel van onze leerlingen in de bovenbouw maakt hun (zelf te plannen) voortgangstoetsen niet en laat het aankomen op de schoolexamens. Omdat dat vaak mis gaat, hebben we de ‘peilproef’ in het leven geroepen. Regel: de docent mag als docent een verplichte peilproef (heb je hem...?) geven aan leerlingen die geen voortgangsproeven hebben gemaakt. Zo is het geen dwingende regel voor docenten die de peilproeven niet nodig hebben, hun leerlingen maken gewoon voortgangsproeven.... Maar wat blijkt: de docenten die die peilproef het meest nodig hebben (omdat het niet lukt leerlingen te stimuleren de voortgangsproeven te maken) zetten peilproef juist niet in. Toch maar een regel van maken dan: je moet een peilproef geven? Ik weet het niet, ik ben erg van richtlijnen in plaats van regels. En ik denk dat ook de overheid er goed aan zou doen meer met richtlijnen dan met regels te werken. Vooral het financiële keurslijf: prestatiebox, jonge docentensubsidies, functiemix, entreerecht. Het zijn allemaal regels die hun doel goeddeels voorbij schieten en slechts leiden tot creatief boekhouden.

Montessori Magazine

8443.indd 23

nummer 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

Inhoud?

Rubiks kubus

24

Op de vrijmarkt bij Koningsdag zag

van losse letters een woord moet

hun boek en schrift hangen worden

ik hem liggen op een kleedje bij een

maken of cijfers in de goede volgorde

gestimuleerd door ze iets anders in

verkoper, de Rubiks kubus. Ik dacht

zetten. Die bracht ik alleen tot een

het vooruitzicht te stellen. Hierna

dat die van de aardbodem verdwenen

goed einde door de letters of cijfers

mag je zelf iets kiezen! Hierna mag je

was, maar kennelijk duikt hij op een

met kracht uit het omhulsel te wippen

iets voor je zelf doen! Kennelijk deed

dag als deze weer op. Zoals dat gaat

en ze daarna op de juiste plek terug

je het werk voor de juf of meester en

was de opmerkzame verkoper gewaar

te wrikken. Hoe komt dat? Houd ik

niet voor jezelf! Ik zou graag willen dat

van mijn blik op dit stukje speelgoed.

niet van uitdaging? Daar houd ik wel

het anders is. Sommen maken omdat

‘Echt iets voor u, voor mensen die van

van, licht competitief ingesteld als ik

je graag een probleem wilt oplossen,

een uitdaging houden, een hersen-

ben. Heb ik gebrek aan inzicht? Nou,

leren spellen omdat je een zelfgeschre-

kraker!’ Hij wilde kennelijk graag van

zonder enig inzicht had ik niet zo lang

ven tekst graag foutloos aan een ander

dit gekleurde onding af, want zo denk

weten te functioneren in het onderwijs.

wilt laten lezen. Of misschien wel zelf

ik over speelgoed dat is bedoeld om

Misschien ligt het aan een gebrek aan

een puzzel maken voor een ander, om-

je te confronteren met iets dat je niet

positieve bekrachtiging, iemand die

dat je dat leuk vindt en omdat het een

kan. De wereld is verdeeld in een heel

over mijn schouders mee zou kijken en

goede manier is om te laten zien dat je

grote groep mensen die de puzzel niet

mij aanmoedigt om door te zetten. Dat

iets beheerst.

tot een goed einde weet te brengen

zou wel helpen, maar uiteindelijk heb

en een kleine groep die dat wel kan. Ik

ik geen plezier in zulke puzzels. Het is

Gelukkig zien we ook dat in ons

vermoed dat wie de puzzel kan maken

kortom een totaal gebrek aan intrin-

onderwijs. En natuurlijk weet ik dat er

snel de interesse verliest en dat bij de

sieke motivatie.

veel geoefend moet worden om je iets

anderen de puzzel op het kleedje bij

eigen te maken. Daarbij nemen we

Koningsdag belandt. Ik begin er niet

Hoe zou dit zijn voor de kinderen

helaas soms saaiheid op de koop toe.

aan, al staat het voor mij vast dat ik bij

in onze scholen? Die worden haast

De uitdaging in ons onderwijs is goed

de eerste groep zou behoren. Noem

dagelijks geconfronteerd met sommen

kijken naar wat kinderen nodig hebben,

het negatieve faalangst of een gebrek

uit een rekenboek, oefeningen in hun

hun intrinsieke motivatie ondersteunen

aan inzicht, in mijn leven geen Rubiks

spellingschrift en na iedere opgave vol-

en hun aangeboren behoefte om te le-

puzzel. Ik vertelde dat aan de verko-

gen er nieuwe opgaven. Veel kinderen

ren voeden. Dat maakt iedere dag weer

per en liep ondertussen in gedachten

worden gemotiveerd door het voor-

spannend en uitdagend voor leerkracht

verder door op de vrijmarkt.

uitzicht te mogen tekenen en kleuren

en leerling. De behoefte om aan een

als de opdracht is volbracht. Zij zijn

puzzel te beginnen was kennelijk bij

Want ik heb ook wel eens zonder suc-

verworden tot een jongere versie van

mij niet aangeboren.

ces Chinese puzzeltjes geprobeerd. En

wat we vinkvee plegen te noemen. De

puzzeltjes, waarbij je door te schuiven

kinderen in de klas die hangerig boven

Joep Dohmen

Montessori Montessori Magazine Magazine

8443_37-4.indd 24

nummer nummer 4 | jaargang 4 | jaargang 37 37

12-06-14 17:07

c

Inhoud? Thema

Colofon Montessori Magazine is een uitgave van de Nederlandse Montessori Vereniging en verschijnt vier keer per jaar.

Redactie Annemieke Wijma, Bob Molier, Erica Dirven Joke Werver, Paula Leideritz

Eindredactie Bob Molier Redactieadres (voor artikelen en inhoudelijke mededelingen) E-mail: [email protected] [email protected] [email protected] Roghorst 184, 6708 KS Wageningen Telefoon: (070) 331 52 82

Grafische vormgeving en advertentieverkoop E Media Groep B.V. Keizelbos 1, 1721 PJ Broek op Langedijk Postbus 18, 1720 AA Broek op Langedijk Telefoon: (0226) 331600 Fax: (0226) 331601 E-mail: [email protected] Website: www.elma.nl

25

Abonnementen Leden van de NMV ontvangen Montessori Magazine gratis. De kosten van een gewoon lidmaatschap bedragen € 31,91. De abonnementsprijs voor niet-leden bedraagt € 20,26. Reductie is mogelijk voor studenten. Aanmelding: Per fax: (070) 381 42 81 Per e-mail: [email protected] Men ontvangt na aanmelding een acceptgirokaart. Losse nummers zijn verkrijgbaar bij het secretariaat. Centraal Secretariaat NMV (voor informatie over abonnementen) Bezuidenhoutseweg 251-253 2594 AM ’s Gravenhage Telefoon: (070) 331 52 82 E-mail: [email protected] Websites NMV: www.montessori.nl www.montessorinet.nl Sluitingsdatum kopij Montessori Magazine 38-1 (november 2014): 3 oktober 2014 Kopij aanleveren: [email protected] Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uitsluitend na schriftelijke toestemming van de uitgever. Montessori Magazine

8443.indd 25

ISSN nummer Koninklijke Bibliotheek:nummer ISSN 2352-2623 4 | jaargang 37

12/06/14 12:06

www.nienhuis.nl

De Rekenstokken

Nienhuis Montessori. The global standard. Industriepark 14, 7021 BL Zelhem, Nederland T 0314 62 71 10 F 0314 62 71 28 E [email protected]

1_1_stA4_fc_T.indd 1

12-06-14 11:20